ΟΙ ΕΛΙEΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΓΟΥΝΑΡΗ

- Λουΐζα Καραπιδάκη

Λουΐζα Καραπιδάκη, Iστορικός Tέχνης Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

Ύστερα από εικαστικές περιπλανήσεις στην ανθρωποκεντρική θεματική το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον της Δήμητρας Γούναρη πέρασε σε άλλες μορφολογικές αναζήτησης, για να εστιάσει τελικά στην «χαρακτική» απόδοση του δέντρου της ελιάς. Το αιωνόβιο δέντρο με τους πάμπολλους συμβολισμούς και τις μοναδικές μορφολογικές ιδιαιτερότητες, αποτελεί ένα διαχρονικό σημείο αναφοράς και μια ανεξάντλητη πηγή καλλιτεχνικής έμπνευσης - εικαστικής, ποιητικής, λογοτεχνικής - από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας γιατί, όπως έγραψε και ο Στρατής Μυριβήλης, «η ελιά είναι ένα δέντρο που μας δίνει πάντα μια ξεχωριστή συγκίνηση αισθητού και ψυχικού περιεχομένου, προ πάντων όταν κινείται κανείς μέσα στο δάσος της… οι κορμοί των δέντρων είναι βασανισμένοι από μια αγωνιώδη προσπάθεια. Συστρέφονται, γονατίζουν να προσευχηθούν, υψώνουν σκληρά μπράτσα, μέλη τυραγνισμένα από την κίνηση, όλο αγκώνες και γόνατα...».

Η αρχική ιδέα της εικαστικού υλοποιήθηκε ύστερα από επίπονη και μακρόχρονη έρευνα πεδίου για τον εντοπισμό «υποδειγμάτων» δέντρων ελιάς, επίμοχθη επιτόπια σχεδιαστική αποτύπωση, φωτογραφική καταγραφή. Ακολούθησε η έρευνα για την κατασκευή ανθεκτικής ξύλινης μήτρας, για την προετοιμασία της ξύλινης επιφάνειας, για τα κατάλληλα χειροποίητα χαρτιά, καθώς και άπειρες δοκιμές χάραξης, αμέτρητα πειράματα τυπωμάτων ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αισθητικό αποτέλεσμα στα τυπώματα αλλά και «για να παραμείνουν οι μήτρες καθαρές», όπως αναφέρει ίδια.

Η καλλιτέχνης ξεκίνησε τη δημιουργία μέσα στη σιωπή της φύσης, σε άβατα, γαλήνια ή άγρια τοπία και δημιούργησε δεκάδες σχέδια-σημειώσεις, καταγραφής και αποτύπωσης, κάτω από την επίδραση του πρωϊνού φωτός. Τα σχέδια αυτά είναι το επακόλουθο συστηματικής παρατήρησης, βιωματικής εμπειρίας και καλλιτεχνικού οίστρου, όπου η δημιουργική φαντασία συμβάλλει αλλά και υποτάσσεται μπροστά στην αλήθεια της φύσης: «η ψυχή… βοήθησε το τοπίο και το τοπίο την ψυχή», όπως περιέγραψε με δύο λόγια ο ζωγράφος Στέλιος Μηλιάδης. Ακολούθησε η φωτογραφική απαθανάτιση από τον φωτογραφικό φακό του Βασίλη Σουβατζόγλου, ένθερμου συμπαραστάτη και φιλότεχνου φωτογράφου, που απέδωσε πιστά, όχι μόνον την νατουραλιστική εικόνα, αλλά και την αισθητική δύναμη της μορφής. Έτσι η Δήμητρα Γούναρη μετέφερε στο εργαστήριο εκτός από την οπτική της εμπειρία και τις εικόνες του μοντέλου της με «κάθε νύχι της σκασμένης φλούδας». Στη συνέχεια, πιστή στο προσωπικό της στοίχημα, με συνέπεια αφοσιωμένου δημιουργού, δούλεψε εντατικά για πάνω από 12 ολόκληρα χρόνια την ιδέα της -τα καλοκαίρια στη φύση και το χειμώνα στο εργαστήριο- πειραματίστηκε με τα ξύλα, τις τεχνικές χάραξης, τις ειδικές τεχνικές επεξεργασίας, για να φτάσει, τελικά, στο δικό της επιθυμητό αποτέλεσμα και να εκθέτει σήμερα την ενότητα «ξανθής ελαίας καρπός εώδης».

Στην έκθεση παρουσιάζει σειρά χαρακτικών τυπωμάτων σε ειδικά, χειροποίητα, σπάνια, πολύ λεπτά χαρτιά από την Κίνα, το Νεπάλ, την Ιαπωνία, κ.λπ. Η αναπαραστατική θεματική απόδοση στο χαρτί έχει επιτευχθεί με απόλυτη επιτυχία: στο ανεστραμμένο είδωλο της χάραξης οι μορφολογικές ανωμαλίες και φυσικές φθορές του κορμού της ελιάς έχουν αποδοθεί με πιστότητα από το πρωτότυπο μοντέλο, καταλεπτώς όπως το είχε η ίδια Γούναρη φιλοτεχνήσει σχεδιαστικά με κάθε φυσική πλαστικότητα. Οι τονικές διαβαθμίσεις στις μονοχρωματικές επιφάνειες και τα παιχνιδίσματα μεταξύ φωτεινών και σκοτεινών σημείων αποδίδουν εξαιρετικά το ανάγλυφο, από τις βαθιές αυλακώσεις μέχρι τις εξάρσεις των κορμών, από τα αιωρούμενα φύλλα μέχρι τα λεπτεπίλεπτα κλαδάκια και προδίδουν τη δεξιοτεχνία της, αλλά και την εκφραστική της δύναμη. Τα τυπώματά της αφηγούνται με λυρισμό τόσο το πέρασμα του χρόνου πάνω στους γέρικους κορμούς, όσο και της αναγέννησης του δέντρου με την απεικόνιση των λεπτεπίλεπτων φρέσκων φυντανιών. Η ποιητικότητα της ατμόσφαιρας που αποπνέουν τα χαρακτικά της είναι η επιβράβευση της εικαστικού, μετά από τις επάλληλες χρονοβόρες και όχι πάντα επιτυχείς προσπάθειες τυπωμάτων που κατέβαλε. Σήμερα, ως δεινός γνώστης και έμπειρος μάστορας, με τις ευρηματικότητές της έχει τελειοποιήσει την τεχνική της στα τυπώματα, σε μικρά και σε μεγάλα μεγέθη και έχει επιτύχει ένα άρτιο αποτέλεσμα στις μοναδικές ξυλογραφίες της.

Παράλληλα με τα τυπώματα των χαρακτικών στην έκθεση παρουσιάζει και τις ίδιες τις ξύλινες μήτρες ως αυτόνομα έργα της χαρακτικής τέχνης. Η εικαστικός αποφάσισε να εκθέσει τις λαξευμένες επιφάνειες για να τις προβάλλει, ως αυθύπαρκτα εικαστικά τέχνεργα. Αποτίνει έτσι φόρο τιμής στην τέχνη του «χαράσσειν» και αναδεικνύει παράλληλα με την αξία του τυπώματος τη σπουδαιότητα της ίδιας της χαρακτικής τέχνης πάνω στο ξύλο.

Η Δήμητρα Γούναρη, αφού εντρύφησε στην ξυλογραφία, έμαθε τα μυστικά του ξύλου από έμπειρους μαστόρους, δοκίμασε ξύλα και ξύλα, άφησε το ξύλο «να πάει με τα νερά του», άρχισε να λαξεύει βαθιές και ανάβαθες χαράξεις με φρεσκοακονισμένα κοπίδια και γούζες, γνωρίζοντας καλά ότι κάθε χάραξη είναι χωρίς επιστροφή. Έτσι, με απόλυτη προσοχή σε κάθε σημείο, μέχρι την τελική διαμόρφωση της επιθυμητής αναπαράστασης, μορφοποίησε τις εικόνες της αφουγκραζόμενη όλες τις ιδιοτροπίες της ξύλινης επιφάνειας, χρησιμοποιώντας μαζί με τη γνώση, την τελειομανία και τον καλλιτεχνικό της οίστρο. Η έκθεση των χαραγμένων επιφανειών ενεργοποιεί τις αισθήσεις γιατί δίνει τη δυνατότητα στον θεατή να απολαύσει την υφή, τις μυρωδιές, τις μορφικές ιδιαιτερότητες και όλη τη μαγεία του ξύλου. Χαραγμένες επιφάνειες, που ίσως δεν θα τυπωθούν ποτέ, θα προβάλλουν για πάντα τη δική τους καλλιτεχνία με την ιδιαίτερη δύναμη και αισθητική τους, απλά με τη φυσική αδρή υφή τους και τη δραστική επέμβαση του καλλιτέχνη.

Αυτή είναι άλλωστε η θεμελιώδης τέχνη του χαράκτη, η άρτια χάραξη της μήτρας, δηλαδή του αρνητικού. Σ’ αυτό το σημείο ο δημιουργός-καλλιτέχνης ελέγχει απόλυτα το υλικό του και ορίζει ο ίδιος τη διαμόρφωση του έργου, χωρίς την παρεμβολή άλλων παραμέτρων (χρωμάτων, υλικών) παρά μόνον αυτήν της προσωπικής δεξιότητάς του και της προσωπικής του έμπνευσης.

Η Δήμητρα Γούναρη γοητεύτηκε από τις μορφικές ιδιαιτερότητες του δέντρου της ελιάς και δημιούργησε ιδιαίτερα έργα, δουλεμένα με ευαισθησία και αφοσίωση, πονήματα πνευματικής και σκληρής χειρωνακτικής εργασίας, συνδύασε δηλαδή άριστα την τέχνη με την τεχνική. Οι χαραγμένες επιφάνειες και τα τυπώματά της καταγράφουν την πραγματικότητα, χαρακτηρίζονται από σχεδιαστική σαφήνεια, εκπέμπουν πνευματικότητα και διαδίδουν μια αλήθεια, αυτή της φύσης.

Λουΐζα Καραπιδάκη, Iστορικός Tέχνης
Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής
Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

Δήμητρα Γούναρη

Ζωγράφος - Χαράκτρια

Αποφοίτησε στη ζωγραφική και τη χαρακτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας - στο Abbaye de la Cambre, Βρυξέλλες - Δίπλωμα χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας.